Một anh bạn đồng môn Y khoa Saigon nay sống ở Mỹ, gần đây đi du lịch vùng Việt Bắc gồm Lào Cai, Cao Bằng… có được đưa đến thăm các “Đền Thờ Mẫu” tại những nơi đó và được nghe các hướng dẫn viên du lịch nói về Đạo Mẫu đang thịnh hành tại miền Bắc… Anh ta thấy lạ nên đã đặt câu hỏi về Đạo này trên Diễn đàn Y- Nha khoa Saigon niên khóa 68-75.
Phải nói ngay rằng gần đây tôi đã có nghe về việc này nhưng không đồng ý với từ “Đạo” trong “Đạo Mẫu” đó nên đã trao đổi với anh bạn bằng nhiều bài viết trên diễn đàn của email- group các bạn cùng khóa. Nội dung các email cũng nhiều, nay tôi gom lại những ý kiến của mình tương đối có hệ thống hơn để đọc dễ hiểu hơn.
Nói chung, tôi nghĩ cho đến nay người mình đa số không gọi đó là Đạo Mẫu mà gọi là “Tục thờ Mẫu”. Từ xưa rồi không chỉ ở miền Bắc mà trên toàn nước ta có rất nhiều đền-điện thờ mẫu hay gọi đúng hơn là thờ các thánh mẫu. Cụ thể miền Bắc nhiều nơi có đền thờ Bà Chúa Liễu Hạnh, hay Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Ở Bắc Ninh có đền Bà Chúa Kho, bà cũng được thờ như một thánh mẫu. Miền Trung có nhiều điện thờ Thiên Y A Na, được vua Tự Đức sắc phong thần “Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi thượng đẳng thần”. Miền Nam có miếu Bà Chúa Xứ ở An Giang, bà được gọi là Chúa Xứ Nương Nương. Ở Tây Ninh có điện thờ Bà Đen, bà được gọi là Linh Sơn Thánh Mẫu… Ngoài đền-điện, tôi còn thấy trong rất nhiều đình (và miếu) miền Nam còn có thờ Ngũ Hành Nương Nương (như các bà Kim Đức Thánh Phi, Hỏa Đức Thánh Phi…) là thần phối tự bên cạnh thần Thành Hoàng Bổn Cảnh của các ngôi đình.
Gần gũi với người Việt có người Chăm (Chiêm Thành) theo mẫu hệ, thờ thần Poh Nagar hay Pô Ino Nogar, có đền thờ rất lớn ở Nha Trang, là Mẹ xứ sở của dân tộc Chăm. Bà này cũng có thể là bà Thiên Y A Na vì miền Trung của VN trước đây là đất của Chiêm Thành và việc truyền miệng lâu đời các “huyền thoại” khiến từ một người của một dân tộc biến thành hai người của hai dân tộc khác nhau là chuyện có thể xảy ra?! Đông hơn người Chăm là người Hoa. Trong các chùa Tàu ở Việt Nam, bên cạnh các tượng Phật ta thường thấy họ có thờ Cửu Thiên Huyền Nữ và Thiên Hậu Thánh Mẫu. Vì bị ảnh hưởng văn hóa Tàu từ lâu đời nên các đình miền Nam của người Việt (tại những nơi trước đây có nhiều người Hoa cùng sinh sống) ngoài đối tượng thờ phượng chính là Thần Hoàng Bổn Cảnh thì cũng thường có bài vị thờ hai bà này.
Đối với các bà thánh mẫu trên, người dân dầu là người Việt hay Chăm hay Hoa đều có thể đến cúng vái họ tại các đền thờ Mẫu đó.
Tôi không gọi các Tục Thờ Mẫu trên là Đạo, và cũng mong mọi người không nên “phiên ngang” để hiểu tục thờ mẫu là tục thờ kính mẹ trong Đạo Hiếu của người Việt! Những mẫu như Mẫu Cửu Trùng, Mẫu Liễu Hạnh, Thiên Hậu Thánh Mẫu hay các thánh mẫu khác… mà người dân thờ trong các đền các điện, không có nghĩa là “bà mẹ” mà chúng ta thường dùng trong tình gia đình hay khi nói đến đạo hiếu. Theo tôi tục thờ các mẫu đó chỉ là một thứ tín ngưỡng dân gian. Người dân từ xưa (rất xưa) đã truyền miệng nhau (đa số là huyền thoại) về công đức hay những hành động trung trinh tiết liệt nào đó của các bà nên tôn kính và thờ phượng các bà tại các đền, điện (và tại một số đình, chùa). Tại đây vào những ngày lễ liên quan đến các mẫu ấy, người dân thực hành các nghi lễ cúng kiến rất trang trọng. Ngày nay những nghi lễ cúng kiến này thường khi rất màu mè hình thức, mang nhiều nét dị đoan mê tín! Người ta đến đó để khấn cầu tình duyên gia phận, mua may bán đắt, cầu xin hết bệnh tật… chứ không phải để học giáo lý và thực hành tu tâm dưỡng tính (nên không thể gọi là Đạo!). Cũng nên biết trước đây, đến các đền-điện thờ mẫu đa số là người bình dân. Ngày nay, theo phong trào, có thêm các thành phần khác. Họ đến để cầu xin được thăng quan tiến chức…!
Thật tế hiện nay đang có khuynh hướng phục hưng những nét văn hóa dân gian cũ. Trong đó nhiều ngôi chùa được dịp phục dựng hay xây cất mới rất “nguy nga hoành tráng”, có nơi trở thành điểm du lịch nổi tiếng, thu hút cả các khách du lịch nước ngoài. Bây giờ, sau các chùa thì tới cái đền, cái điện.
Nay, dầu nhiều cái đền cái điện đã được phục dựng cũng “nguy nga hoành tráng” không kém một số chùa và có rất nhiều người kéo đến cúng vái. nhưng tôi cho rằng việc thờ các thánh mẫu trong các đền-điện này vẫn là Tục thờ Mẫu. Không nên coi đó là Đạo! Cùng với việc phục dựng này, không tránh được chuyện các hoạt động “đồng bóng” mê tín có từ xưa, nay được cơ hội trỗi dậy!
Cũng nên biết, tổ chức xã hội của người Việt theo phụ hệ đã từ lâu rồi, tuy nhiên có thể vì tục thờ mẫu cũng đã tồn tại lâu đời nên thành tập quán. Vì thế có thể có người lẫm lẫn giữa tục thờ mẫu và lòng thờ kính mẹ trong Đạo Hiếu!
Khi phân tích các tôn giáo của người Việt, có người ghi nhận ngoài những tôn giáo lớn như đạo Phật, đạo Thiên Chúa, đạo Khổng, Hòa Hảo, Cao Đài, Hồi… thì nhiều người Việt theo một Đạo khác được gọi là Đạo Thờ Ông Bà hay Đạo Hiếu mà trong Đạo Hiếu đó có lòng thờ kính mẹ. Tuy nhiên phải nhìn nhận là ngày nay vì nhiều lý do, có vẻ cái Đạo Hiếu ấy đang bị “phai lạt” dần! Tuy vậy tôi nghĩ trong tâm hồn người Việt, lòng thương yêu, quý trọng và thờ kính mẹ vẫn còn tồn tại lâu dài lắm và vẫn là một phần của Đạo Hiếu. Nếu vì lý do nào đó mà có người muốn phục dựng lại việc thờ tự các vị được gọi là Mẫu hay Thánh Mẫu theo “phong trào” hiện nay, thì ta cũng chỉ nên xem đó là Tục Thờ Mẫu, không nên xem đó là Đạo! “Mẫu” ở đây không phải là “Mẹ”! Không thể “hô biến” cái Tục đó thành Đạo được!
Nhận xét này đã bị tác giả xóa.
Trả lờiXóa