THĂM NGÔI MỘ CỔ Ở CÁI NHUM, XÃ LONG THỚI, CHỢ LÁCH

 THĂM NGÔI MỘ CỔ Ở CÁI NHUM

 

Chủ nhật vừa rồi nhân dịp về quê vợ trong tình hình dịch Covid đã có giảm phần nào, tôi được cậu em vợ hướng dẫn đi thăm một ngôi mộ cổ ở Cái Nhum, xã Long Thới, Chợ Lách, Bến Tre. Đó là ngôi mộ của ông Trần Công Lại, làm quan hai triều vua Gia Long và Minh Mạng, được phong tới chức Đô thống chế, mất năm 1824, sau khi vua Minh Mạng lên ngôi được bốn năm (vua mất năm 1841).

Sở dĩ tôi phải nhắc đến hai ông vua trên vì ông Trần Công Lại phò vua Gia Long từ cuối thế kỉ mười tám qua đầu thế kỉ mười chín, lập được nhiều công trận. Từ thời đó ông đã là người theo đạo Thiên Chúa, có tên thánh Nicolas. Trong thời Gia Long, nhà vua rất dễ dãi đối với sự truyền đạo Thiên Chúa, nhưng sau Gia Long, vua Minh Mạng là người chống đối đạo này quyết liệt. Đọc sử ta biết có việc tàn sát các linh mục truyền đạo và giáo dân trong thời ông vua này.

 

Tuy là mộ cổ nhưng không phải bằng đá hoa cương hay sa thạch như thường thấy ở các mộ cổ. Toàn khu mộ được xây bằng gạch quét vôi. Vì gần tu viện, và có lẽ một số con cháu cũng ở gần đây, chắc có người thường xuyên quét dọn nên khu mộ không có những lớp rêu phong. Tuy vậy, nhìn màu vôi loang lổ, trông thấy thời gian và mưa nắng nhuộm đen các ngôi mộ, những hàng chữ Hán lờ mờ trên các bia mộ, đọc không rõ, tôi nghĩ mộ không được chăm sóc đúng mức! Nhìn chung, tuy chẳng phải cảnh thê lương, tôi vẫn chạnh lòng nhớ câu thơ xưa “Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt. Nước còn cau mặt với tang thương”…!

 

Vì ông là quan to nên kiến trúc chính của ngôi mộ có vẻ đã theo quy tắc xây mộ quan triều Nguyễn. Phía ngoài là bức vách bình phong tiền bằng gạch, trên vách có tạc hình, tuy nay mờ nhạt khó nhìn nhưng tôi cũng trông thấy giống như bức tranh “Lưỡng long tranh châu”. Chỉ khác là chỗ ‘quả châu” bây giờ là một cái lỗ hổng tròn khá lớn (không lẽ đã có ai đục mất?!)! Nóc bức tường được lợp bằng ngói âm dương làm tăng thêm nét cổ kính vốn có của khu mộ.

Sau bức vách là tường bao khu mộ, cũng bằng gạch tô và được lợp ngói âm dương. Tường bao này chỉ thấp độ năm sáu tấc. Chắc chắn phải theo quy tắc chiều cao bờ tường mộ quan không được phép cao bằng tường bao của lăng mộ vua (mà tường bao các lăng mộ vua Việt Nam ở Huế tôi thấy vốn không cao lắm?!). Ngôi mộ vị quan có kiểu dáng hình mái nhà với nóc bằng, nằm gần vách hậu. Đó là một tấm bình phong khác cũng được xây bằng gạch nằm phía sau mộ. Tấm bình phong hậu này được tiếp nối hai bên là tường bao khu mộ, vòng từ sau ra trước.

Nhìn kĩ tấm bia mộ vị quan tôi thấy lạ vì được phủ một lớp đá mài nhiều màu khiến người xem trông không rõ hình thánh giá giữa bia. Cũng không thấy cây thánh giá cắm trên bia mộ như tại những nấm mộ của người theo đạo Thiên Chúa khác. Bốn hàng chữ Hán được tô lại bằng sơn đỏ hơi thô thiển, chưa chắc đã giữ đúng những nét chữ khắc xưa. Mà đối với chữ Hán, chỉ thay đổi một nét thì đã có thể thay đổi ngữ nghĩa của chữ rất nhiều?! Không biết việc vua Minh Mạng với nhiều biện pháp “gắt gao” chống đạo Thiên Chúa có khiến con cháu ông phải tìm cách xóa cây thánh giá trên bia trên mộ?!

Hai bên mộ ông, nhưng hơi chồm lên phía trước là hai ngôi mộ khác, kích thước tương đối bằng nhau, có lẽ là mộ hai quan bà?

Phía ngoài vòng tường bao còn có một số ngôi mộ khác, nhỏ hơn mộ quan ông, kiểu dáng mái nhà có nóc nhọn. Trên những tấm bia của các ngôi mộ này, có cái tôi đọc thấy năm chôn cất là nhiều chục năm sau 1824. Có lẽ đó là những ngôi mộ của con cháu ông được chôn cất về sau?

Bên ngoài những ngôi mộ con cháu là một vòng tường khác, cao to hơn bờ tường bao ngôi mộ, cũng xây bằng gạch nhưng phía trên là hàng rào sắt. Phía trước vòng rào này là hai cánh cổng bằng sắt, nay đã han rỉ, hư hoại nhiều! Lối kiến trúc của các cột gạch và cánh cổng sắt giống như cách kiến trúc thời Pháp thuộc. Chắc chắn vòng rào phía ngoài này là do con cháu của ông xây về sau, không phải thuộc phần kiến trúc ban đầu của mộ quan.

 

Vì đi tham quan vào mùa dịch nên tuy khu mộ nằm trong vòng rào của tu viện dòng Ki-Tô Vua đáng lẽ khá đông người, lại không một bóng ai. Tôi muốn tìm gặp người của tu viện để hỏi han tìm hiểu thêm, tìm hiểu về ngôi mộ và cũng tìm hiểu về tu viện, nhưng không được gặp. Thật tiếc!

 

Ngôi mộ cổ gần quốc lộ với kiến trúc Việt xưa thật ra cũng không tương phản lắm với kiến trúc ngôi giáo đường của dòng tu đạo Thiên Chúa bên trong. Những cái tháp của tu viện mang nhiều màu sắc Á Đông, trông “quen mắt” hơn là những tháp cao nhọn của kiến trúc nhiều nhà thờ phương Tây. Những đường nét kỉ hà cùng những vòm cong kiểu roman trông “gần gũi” với người Việt hơn lối kiến trúc kiểu gothique. Tuy vậy, bước vào trong nhà nguyện mới thấy vòm trần cong mang đậm nét kiến trúc nhà thờ Tây phương (chỉ còn thiếu những tranh vẽ, kiểu của Michelangelo như trong Sisteen Chapel ở Vatican).  

 

Đọc trên mạng tôi thấy tỉnh Bến Tre đã đưa khu mộ vào danh sách đề nghị bảo tồn di tích cổ. Phải thôi, đó là một di tích văn hóa. Cũng đáng mừng là nói chung khu mộ còn khá nguyên vẹn dầu đã được hai trăm tuổi, do đó chi phí cho việc phục dựng bảo tồn chắc không nhiều?!

 

Không phải phạm vi chuyên môn của mình nên những điều tôi ghi nhận chắc chắn có nhiều sai sót. Mong các bạn hiểu cho!

Long Xuyên, tháng 1/ 2022

BS Sửu