CON CHIM VỊT KÊU CHIỀU

CON CHIM VỊT KÊU CHIỀU…

Chiều chiều chim vịt kêu chiều

Bâng khuâng nhớ mẹ chín chiều ruột đau…

Hai câu ca dao hát ru con quen thuộc là thế mà khi tôi hỏi nhiều người bây giờ đã lớn tuổi, ngày xưa đã từng được mẹ ru ngủ bằng bài hát trên, lại không để ý đến “chim vịt” được tả trong câu hát đó là con chim gì?!

Gần đây nhờ có Google, tìm trên mạng tôi mới thấy một số người gọi đó là con “Chim Gọi Vịt”, thuộc họ chim tu hú nhưng nhỏ hơn, cũng đẻ trứng trong tổ các loài chim khác, thường đậu trên cành những cây cao và hót… Đặc biệt tiếng hót của con chim này gồm bảy (hoặc tám) âm thanh lanh lảnh… nghe buồn “não nuột” nên có vẻ “phù hợp” với nội dung thương nhớ của câu hát?! Nhà văn Sơn Nam cũng đã từng đề cập tới con chim có tiếng hót “não nùng” như thế và cho rằng người Pháp đã gọi nó là con “Chim Mồ Côi”.

Một anh bạn đồng nghiệp của tôi ở Tây Ninh cũng vừa mới viết bài “Năm mươi năm theo đuổi một tiếng chim” trong đó bạn kể về việc theo dõi để tìm con chim “lạ” mà từ trước tới nay bạn chỉ nghe nó hót chứ chưa từng nhìn thấy nó. Mãi đến gần đây, như vậy là phải mất 50 năm, bạn ta mới biết người ta gọi đó là con “Chim Gọi Vịt”… cũng là nhờ tìm thấy và nghe nó hót trên … các trang Youtube?! (Xem theo đường dẫn trên mạng mà bạn ta đã ghi: https://youtu.be/9L_IhpsoSr8)

Tôi cũng đã mất vài chục năm như anh bạn để theo dõi cũng loài chim “lạ” đó, nghe tiếng hót khá đặc biệt của con chim mà cũng không biết tên và “mặt mày”. Chỉ cách nay vài năm nhờ “lần” theo tiếng hót mới “lén” chụp được hình nó! Vậy là “thấy mặt” mà vẫn chưa biết tên! Nay nhờ anh bạn và nghe trên Youtube mới biết người ta gọi tên nó là “Chim Gọi Vịt” và đồng thời cũng giải đáp được nghi vấn thủ phạm “kêu chiều” của câu hát ru con trên.

Thoạt đầu tôi mừng vì đã giải tỏa được hai nỗi thắc mắc kéo dài vài chục năm, vừa biết được tên con chim “lạ” vừa biết được con “chim vịt kêu chiều” là con chim gì!

Nhưng ngồi suy nghĩ lại tôi thấy cả hai vấn đề đều không ổn!

Tôi nhận thấy việc đặt tên con chim “lạ” là “Chim Gọi Vịt” có gì đó hơi khiên cưỡng! Con chim thuộc họ tu hú đó chẳng có gì giống con vịt. Hơn nữa có vẻ nó sợ và tránh xa con người. Vài chục năm trước đây, người thành phố hay các khu đông dân cư không bao giờ nghe được tiếng hót của loài chim này. Lần đầu tiên tôi nghe được nó hót là lúc bốn giờ sáng tại vùng núi Két huyện Tịnh Biên cách nay hơn ba mươi năm. Tôi lưu ý tiếng hót vì âm thanh lanh lảnh vang dội trong vùng núi giữa khung cảnh yên lặng tĩnh mịch. Một anh bạn nha sĩ cũng kể là anh đã lần đầu tiên nghe nó hót tại vùng rừng Long Khánh trong thời gian học tập cải tạo. Vì đã lưu ý tiếng hót lạ nên tôi đã theo dõi trong một thời gian dài và không nghe được tiếng hót này trong những khu đông dân cư. Chỉ khoảng mười năm gần đây tôi mới được nghe nó hót trong thành phố. Cũng tiếng hót lanh lảnh nhưng nghe xa và trên cao, không thể biết con chim đậu chỗ nào! Phải nhiều lần rình rập tôi mới lần đầu tiên thấy được “anh chàng” đang say mê hót trên dàn ăng-ten cao ngất ngưởng của một căn nhà ba tầng. Tìm cách đến gần thì nó bay mất! Bây giờ dân thành phố đã thường nghe nó hót hơn. Cả ngày bất cứ lúc nào cũng có thể nghe nó hót nhưng không thể đến gần nó. Gần đây tôi thường nghe một con chim đó hót từ lúc một giờ sáng và hót hoài đến tận gần bốn giờ sáng…đâu có “chiều chiều… kêu chiều”! Nói chung nhìn hình dáng và cách sống, tiếng hót… của nó tôi không đồng ý gọi tên nó là “Chim Gọi Vịt”! Liệu có người vì liên tưởng đến tiếng hót thê thiết của nó với câu ca dao hát ru con: “Chiều chiều chim vịt kêu chiều…” nên “đặt tên” nó là “Chim Gọi Vịt” hay không?!

Hơn nữa, khi so sánh giữa hoàn cảnh sống và thời gian thường hót của con chim “lạ” được gọi là “Chim Gọi Vịt” với ngữ cảnh của câu ca dao hát ru con… tôi cũng cảm thấy không phù hợp! Xét theo ngữ cảnh của câu hát và cách dùng từ đơn giản mộc mạc tôi nghĩ con chim trong câu hát không thể nào khác hơn là những loài vịt trời, le-le… mà tiếng xôn xao xáo xác của chúng mỗi chiều trên cánh đồng hay bờ nước gần nhà… là hình ảnh rất quen thuộc với người dân đồng quê miền Nam, làm “xúc cảnh sinh tình” những cô gái lấy chồng xa buổi chiều ngồi thương nhớ mẹ nơi quê nhà!

Cũng trong ý tưởng này, tôi lại nhớ chuyện khi mới lên năm-bảy tuổi vẫn thường nghe người lớn nói đùa về cách dịch ra tiếng Pháp câu hát ru con trên: “Xòa xòa ca nả cờ-ri ê xòa… ” (soir soir canard crier soir – chiều chiều chim vịt kêu chiều) nên ngay từ tuổi thơ tôi đã cứ đinh ninh con chim vịt ấy phải là con “canard” nghĩa là con vịt hay chí ít cũng là họ hàng nhà vịt! Tuy cách dịch như thế chỉ là chuyện đùa nhưng cái “không khí” có tiếng chim kêu buổi chiều và nỗi buồn thương nhớ như thế… thì ai cũng dễ dàng đồng ý đó là tiếng kêu của họ nhà vịt trên cánh đồng hay bờ nước gần nhà…hơn là tiếng hót của con chim xa lạ trên cây cao!

Cũng thời may là mới hôm rồi tôi được nghe một anh bạn lớn tuổi sống vùng nông thôn huyện Chợ Mới xác định là trong họ nhà vịt hay “kêu chiều”, ngoài những con vịt trời, le-le… còn có một con chim kích thước nhỏ hơn, được người dân gọi là con “Chim Vịt”!

Như vậy thật sự có con chim họ nhà vịt được gọi là “Chim Vịt” và con chim này được nhắc đến trong bài hát ru con “Chiều chiều chim vịt kêu chiều …”. Không phải đó là con chim mà trên mạng, các trang Youtube gọi là “Chim Gọi Vịt”?!

Chỉ là suy nghĩ của tôi vậy thôi! Rất mong các bạn cho ý kiến…!

TB: Tôi đã muốn tìm hình ảnh của con “Chim Vịt” để minh hoạ cho bài viết nhưng không thể! Trên mạng chỉ thấy hình các con vịt trời con le-le… được người ta nuôi để bán vì giá cao, thịt ăn ngon. Con “chim vịt” thì nhỏ và có thể thịt nó không ngon nên không được nuôi để bán vì thế tôi tìm không thấy hình nó?! Nhưng dầu tôi muốn tìm để chụp được hình nó trong thiên nhiên thì… lại cũng chẳng dễ gì…đặc biệt trong tình hình hiện nay các giống thú, chim hoang dã bị tận diệt!!!