TẢN MẠN VỀ ĐẠO HIẾU (1)
TẢN MẠN VỀ ĐẠO HIẾU (1)
Trong chuyến đi chơi một vòng vài địa phương tỉnh An Giang với các bạn, vì nhóm chỉ năm người mà đã có hai, gồm một nhà sư và một anh bạn người Đan Mạch hâm mộ triết gia Krishnamurti, nên chúng tôi “ưu tiên” chọn lộ trình đi đến những địa điểm “tâm linh” tôn giáo… để dễ có cùng đề tài bàn luận chung cho vui!
Thật ra những câu hỏi này cũng thường được đặt ra và bàn luận trong giới học giả và giới nghiên cứu văn hóa. Tuy tôi không đủ kiến thức chuyên môn và không rõ lắm ý kiến của đa số học giả như thế nào nhưng tôi cũng đã trả lời anh bạn theo hiểu biết của mình, dù sao cũng là để có đề tài “đàm đạo”!
Theo tôi trước tiên nên phân biệt “Đạo” và “Tôn Giáo”:
- Một “Đạo”, nghĩa là một lối sống mà đa số mọi người nhìn nhận là tốt, hợp điều thiện, hợp đạo lý … nên người dân tin là đúng, tự nguyện tuân theo trong đời sống của mình, và tự nguyện gìn giữ… như một truyền thống, mà không cần một “tổ chức”chuyên trách được thành lập để gìn giữ và phát triển đạo.
- Một “Tôn Giáo”, trước hết vẫn là một Đạo vì có một hệ thống giáo lý để tín đồ tin theo hay tuân theo, nhưng khác ở chỗ có một Tổ Chức hoạt động chặt chẽ về người và cơ sở, đó là tăng đoàn, giáo đoàn và chùa, giáo đường, có kế hoạch “hoằng pháp”… cần thiết để gìn giữ giềng mối và phát triển đạo.
Với quan điểm như vậy, tôi cho rằng tục thờ cúng tổ tiên (của người Việt và vài dân tộc khác) là một Đạo, không phải Tôn Giáo như anh bạn đã hỏi!
Nói rộng ra:
- đạo Khổng, đạo Lão, hay Thần Đạo (của người Nhật)… chỉ là Đạo.
- còn đạo Phật, đạo Thiên Chúa, đạo Hồi, đạo Cao Đài, đạo Hòa Hảo… là những Tôn Giáo.
Có quan điểm như vậy ta sẽ hiểu được người Việt, dầu là người của tôn giáo nào, dầu Phật, Thiên Chúa … đều có thể giữ Đạo Hiếu hay Đạo Thờ Tổ Tiên của mình. Cũng vậy người theo tôn giáo Phật hay Thiên Chúa… vẫn có thể chọn một số cách sống của mình theo Đạo của ông Khổng, ông Lão…! Và dĩ nhiên người theo Đạo Khổng hay Đạo Lão có thể cùng lúc giữ Đạo Thờ Tổ Tiên theo truyền thống dân Việt của mình!
Đối với phần câu hỏi rằng Đạo Hiếu hay Đạo Thờ Tổ Tiên của người Việt có bắt nguồn từ văn hóa Trung Quốc hay không; tôi cho rằng một số người nghĩ rằng “có”, một số khác nghĩ rằng “chưa chắc”! Tôi thuộc những người nghĩ rằng “chưa chắc”!
Phải biết cả ngàn năm trước thời kỳ Bắc thuộc lần thứ nhất, người Việt (và giống Bách Việt) vẫn độc lập phát triển nền văn hóa của mình. Thậm chí nhiều học giả đã nêu giả thuyết Cửu trù hồng phạm và Hà đồ, là cơ sở cho thuyết âm dương và ngũ hành trong Dịch học, lại chính là của người Việt cổ… rồi sau đó bị người Tàu “chiếm đoạt” (chứ dâu phải vốn của người Tàu)! Như vậy người Việt cổ sơ có thể có Đạo Hiếu cùng thời nhưng độc lập với Đạo Hiếu của người Tàu cổ sơ! Còn lý luận rằng chữ Hiếu là một khái niệm rất quan trọng trong Đạo Nho của người Trung Quốc nên trải qua quá trình cả ngàn năm bị người Tàu đô hộ và sống chung cùng cộng đồng, chắc chắn người Việt cũng bị ảnh hưởng rất nhiều bởi văn hóa Tàu, trong đó có việc tiếp nhận Đạo Nho và chữ Hiếu. Lý luận như vậy cũng được; nhưng phải nhìn nhận rằng trong quá trình tiếp theo sau đó với cả ngàn năm độc lập, nhiều điều đã “tiếp thu” từ văn hóa Trung Quốc đã thay đổi lần lần, hòa lẫn với phong tục tập quán người Việt rồi dần dần mang những nét văn hóa riêng của người Việt. Hơn nữa có thể hiểu chữ Hiếu của Đạo Nho nguyên thủy gần như “độc quyền” dành cho “họ cha” trong khi Đạo Thờ Tổ Tiên của người Việt chắc chắn có mang nét “thờ Mẫu” của người Việt cổ. Như vậy có thể nói Đạo Thờ Tổ Tiên của người Việt có thể bị ảnh hưởng của chữ Hiếu trong Đạo Nho nhưng không thể nói nó bắt nguồn từ Đạo Nho của người Tàu.
Việc thực hiện Đạo Hiếu của người Việt thể hiện qua cách sống, cách ăn ở với đời, cách đối xử với ông bà cha mẹ, việc bố trí bàn thờ tổ tiên và cả việc xây dựng nhà từ đường (của một số người có điều kiện)... Nhưng qua ngàn năm bị người Tàu đô hộ, ý nghĩa về Đạo Hiếu của người Việt có lẽ cũng bị ảnh hường bởi câu của Tăng Tử đã viết trong Lễ Ký: “Đạo Hiếu có ba điều: Điều lớn nhất là tôn kính cha mẹ, hai là không làm nhục đến cha mẹ, ba là có thể nuôi nấng được cha mẹ”.
Tuy vậy do trải qua một thời gian dài vài ngàn năm lịch sử, cách thể hiện Đạo Hiếu của người Việt có những lúc thay đổi, tùy địa phương, tùy hoàn cảnh, tùy giao lưu văn hóa, tùy thật tế kinh tế xã hội… Cụ thể là ngày hôm nay, Đạo Hiếu phải khác xưa!
Cũng nên biết ngoài những tôn giáo lớn du nhập từ nước ngoài, người Việt miền Nam cũng đã dựa trên nền tảng những tôn giáo có từ lâu đời để thành lập những tôn giáo mới phù hợp với lối sông và cách suy nghĩ đơn giản của người dân. Rất có ảnh hưởng là đạo Hòa Hảo. Đạo này lại bắt nguồn từ đạo Tứ Ân Hiếu Nghĩa được thành lập vào cuối thế kỉ 19, lớn mạnh ở vùng Ba Chúc Tri Tôn. Đạo này, ngoài chữ Hiếu, đã đề cao “Tứ trọng ân” bao gồm: ân tổ tiên, ân đất nước, ân tam bảo, ân đồng bào và nhân loại. Đầu thế kỉ 20 đạo Cao Đài ở miền Nam được khai mở, tổng hợp nhiều tư tưởng đạo giáo khác nhau nhưng vẫn khuyến khích người dân thờ cúng tổ tiên…. Chỉ có điều tín đồ Cao Đài lại đặt trên bàn thờ bốn chữ “Cửu huyền thất tổ” nên nhiều người cho rằng Đạo Hiếu của người Việt có xuất xứ từ Tàu!
Nhưng câu chuyện về Đạo ngày nay đã có khác. Do cuộc sống, do hoàn cảnh xã hội đang toàn cầu hóa, do tiếp xúc với các nền văn hóa và lối sống Tây phương… việc thể hiện Đạo Hiếu đang có nhiều thay đổi lớn.
Theo tôi nghĩ, các người con và các bậc làm cha mẹ ngày nay vẫn nên gìn giữ “nề nếp” của Đạo Hiếu, nhưng đương nhiên phải có một số thay đổi cho phù hợp với thời đại!
Riêng đối với những người tự cho là mình “không theo Đạo nào!”; nếu nói cho đúng, thật ra là “không theo Tôn Giáo nào!”. Tôi nghĩ họ ít nhất cũng nên có thờ một Đạo, đó là Đạo Hiếu!
(Còn tiếp)
Long Xuyên 2018
Nhận xét
Đăng nhận xét