THĂM ĐÌNH HÒA THUẬN

 THĂM ĐÌNH HÒA THUẬN

Hôm trước nhân dịp về Chợ Lách, tôi được dịp dạo chơi vùng quê trên các con đường nông thôn mới,  dọc đường có ghé thăm hai cái đình nhỏ của hai xã, đình Hòa Thạnh và đình Hòa Thuận. Tại đình Hòa Thuận, may gặp ông thủ đình nên tôi xin phép vào xem trong chính điện và ghi được vài nhận xét.

 

Ngoài sân đình, phía trước vị trí vốn xưa kia là Đàn Xã Tắc, còn nguyên Tấm Bình Phong bằng gạch, đắp hình nổi một con cọp rất oai vệ đang bước xuống núi, nét vẽ trông sắc sảo, mang ý nghĩa truyền thống “Hổ cứ sơn lâm phù xã tắc”! Kế đó là bàn thờ Thần Nông. Nhưng hình con cọp thì xoay vào trong đình còn miễu thần nông hướng ra ngoài (ngược chiều so với nhiều đình khác, chắc là do việc tu sửa đình về sau này đã làm ra như vậy)! Rồi tới hai cái miễu thờ Bạnh Mã Thái Giám và Thổ Địa.

 

Theo lời bà hàng xóm nhà ở cạnh đình, tuổi độ 70, thì vào thời bà ngoại của bà, có một “ông cọp” hay về “hiển oai” trong vùng, nên ngoại của bà đã hiến đất cho làng để xây miếu thờ… Lần lần miếu thành đình. Nhưng trong sân đình hiện nay tôi không thấy miễu thờ Thần Hổ. Tuy vậy cạnh nhà bà, giáp ranh với đình, gia đình bà có xây một cái miễu nhỏ thờ ông cọp từ rất lâu rồi, đến nay còn nhang khói. Như vậy tuổi của đình cũng được khoảng một trăm năm trở lại, không xưa bằng các đình Bình Sơn, Tân Thới, Tân Phú gần đó. Khi xem đình Hòa Thạnh ngay lúc trước đó, tôi lại thấy có miễu thờ Sơn Quân. Như vậy đúng như bà hàng xóm nói, vùng này vào thời còn hoang sơ có cọp!

 

Bên trong đình, như lệ xưa, bộ cột và giàn trò của ngôi Chính Tẩm toàn bằng gỗ, đến nay còn khá tốt, chỉ một ít đã bị mọt. Các cột đình bằng gỗ tròn đường kính 3-4 tấc, cao khoảng 4 thước, đều được đặt trên những táng đá cứng còn nguyên tảng. Trên hai cột chính còn đôi câu liễn đối nhưng được viết bằng chữ Việt. Khi đọc đôi câu đối này tôi không hiểu hết ý nhưng cũng nhận thấy phép đối không được chỉnh!

 

Khác với chính tẩm bằng gỗ, cái Sân Khấu phía trước đã được xây lại bằng gạch xi -măng, trông cũng đủ cao đủ rộng. Tuy có sân khấu nhưng ông thủ đình cho biết những năm gần đây không còn tổ chức Hát Bội mỗi dịp cúng đình. Võ Ca thì đã được xây dựng lại bằng bê-tông nhưng vẫn giữ nét kiến trúc xưa của kiểu nhà vuông với đủ cột, kèo, xuyên, trính, trỏng…! Không biết bộ cột và giàn trò bằng gỗ của cái vỏ ca đã đi đâu? Tôi không tin vì chúng đã mục nát hoàn toàn nên phải thay thế bằng vật liệu bê-tông?! (Đình Bình Sơn ở thị trấn gần đó, khi trùng tu lại bằng bê-tông, bộ giàn gỗ đã đem bán được 30 triệu, thời giá 2018)! Nhiều tấm hoành- phi ghi bằng chữ Việt (chắc là sau khi trùng tu) nhưng những bảng gỗ ghi bằng chữ Hán còn sót lại đều có vẻ còn tốt, không bị mối mọt (nhưng không biết những chữ Hán còn giữ đúng chữ cũ hay đã được viết lại… nên có bị “tam sao thất bổn”?!).

 

Trong chính tẩm, ngoài đôi tượng chim hạc đứng trên lưng rùa, một cái trống, một cái mõ… thì các đồ tự khí, tàn, lọng, lỗ bộ, nghi trượng khác… đều khá ít. Hỏi đến thì ông thủ đình trả lời đã đem đi cất (tôi không tin lắm)?!

 Cũng giống các ngôi đình khác ở miền Nam, bàn thờ chính điện có một chữ Thần khá lớn, phía trước đặt một cái tráp phủ vải màu vàng đựng Sắc Thần. Theo lời bà hàng xóm thì bà còn nhớ trước kia trong những dịp Kỳ Yên, các hương chức còn làm lễ đi Rước Sắc cất giữ tại nhà ông Chánh Bái. Sau này khi ông chánh bái đã mất, đình không còn tổ chức lễ rước sắc nữa, bà không biết sắc thần bây giờ ở đâu?! (Tuy bà ấy nói vậy nhưng tôi không biết thật sự đình có được sắc thần vua ban hay không? Nếu có thì phải do vua Thành Thái trở về sau! Một số đình khác gần đó, như đình Tân Phú đã được sắc phong từ năm Tự Đức ngũ niên 1852).

 

Hai bên bàn thờ thần Thành Hoàng Bổn Cảnh là bàn thờ Tả Ban và Hữu Ban. Trong chính điện còn có bàn thờ Tiền Hiền, Hậu Hiền và Tiên Sư. Bàn thờ Hội Đồng Nội không có bài vị ai. Ở đình này, có vẻ các đối tượng được thờ đồng tự hay phối tự với thần không được “phong phú” lắm so với tín ngưỡng đa thần thời ấy! Trên bàn thờ phía trước chính điện có hình Bác Hồ.

 

Cao trên chính tẩm có treo một bảng chữ Hán và một bảng chữ Việt đều ghi tên làng xưa là Bình Chánh (nay là xã Hòa Thuận).

 

Trong một căn nhà phụ nhỏ bên phải vỏ ca có bàn thờ một vị nào đó. Ngoài ra không có những bàn thờ các vị thần dân dã thông thường khác, không có các bà Ngũ Hành, Thánh Mẫu hay Chúa Xứ hay Cô hay Cậu nào... Có lẽ khi tu sửa đình (mới chỉ vài năm trước đây), người ta đã bỏ bớt một số miễu hay bàn thờ đã hư cũ.

 

Nhìn cảnh đình đìu hiu, tôi thấy tiếc một thiết chế văn hóa cũ đang mai một… cũng như số phận các ngôi đình khác!

 

Phải thành thật nhìn nhận tôi có tuổi nên nhiều phần thủ cựu, xem đình là một dạng văn hóa truyền thống, tuy “xưa” rồi, nhưng nên bảo tồn! Cũng nên phân biệt “phần xác” của các đình nên được trùng tu càng gần giống như xưa càng tốt vì đó là một di sản vật chất mang tính văn hóa (cũng như hoàng thành Huế, cái ngai vàng của triều Nguyễn…). Còn “phần hồn” của đình, đừng nghĩ rằng đó là tàn tích đã lỗi thời của dị đoan mê tín cần phải phá bỏ, tôi nghĩ ta nên nhìn nét văn hóa của đình làng với cái nhìn thoáng hơn:

- Xã hội văn minh khoa học ngày nay không còn tin vào những “huyền năng” của thần thánh (nhưng chưa chắc đúng với tất cả mọi người!), nhưng tín ngưỡng đa thần của người mình ngày xưa (và cả của nhiều dân tộc khác) vốn là thật tế của xã hội và con người thời xưa ấy, ta ghi nhận nó chứ không có ý xưng tụng và duy trì nó!

- Sắc thần của vua ban cho ông thần làng tuy có thể hiện cái thần quyền của vua chúa phong kiến (đã lạc hậu), nhưng ở nước ta việc phong sắc thần cũng là bằng chứng xác nhận chủ quyền đất nước khi người dân đi mở cõi về phương Nam rồi xin phép vua lập làng mới, lập đình mới!

- Cơ sở rộng rãi của võ ca và sân khấu đình làng có thể được tận dụng làm sân chơi văn nghệ, văn hóa, dạy về truyền thống cho học sinh, cũng như là nơi diễn ra các sinh hoạt cộng đồng của dân làng. Đâu cần phải xây dựng thêm các hội trường các nhà văn hóa tốn kém!

- Chỉ tiếc là sự trùng tu các đình hầu hết do ngân sách địa phương eo hẹp và trình độ chức việc liên quan tới đình khá kém… nên nhiều khi kết quả trùng tu hơi “nhếch nhác”! Nếu không các đình làng cũng nên là nơi chúng ta quảng bá nét văn hóa xưa của người mình cho du khách quốc tế! Ngành du lịch và các địa phương xa, nghèo có đình làng sẽ có cơ hội mở ra một hướng phát triển mới!

 

Tháng 5/ 2025