VỀ CUỘC KHỞI NGHĨA HAI BÀ TRƯNG

 VỀ CUỘC KHỞI NGHĨA HAI BÀ TRƯNG

 

Một anh bạn đồng môn Y khoa Sài Gòn 68-75 tên Đổ Hoàng Ý, qua Mỹ năm 75, khi về hưu có thì giờ sưu tầm thư tịch cổ Trung Quốc và những bài viết của các học giả người Việt liên quan đến nơi sinh sống của người Việt cổ. Sau đó anh viết nhiều bài biên khảo khá công phu.

Trong các bài biên khảo của anh có bài viết về cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng. Anh nhìn nhận cuộc khởi nghĩa của Hai Bà là có thật trong lịch sử. Nhưng vì xảy ra rất lâu rồi, thế kỷ thứ I, nên những ghi nhận về cuộc khởi nghĩa này có nhiều điểm đáng ngờ. Chính sử viết thì ít mà có chỗ không rõ ràng. Truyền thuyết hay ngoại truyện thì nhiều nhưng có lắm chỗ mâu thuẩn nhau! Đặc biệt anh lưu ý phân tích rất kĩ về địa phương xảy ra cuộc khởi nghĩa ấy!

Như chúng ta vẫn biết qua những bài học sử từ thời tiểu - trung học và sách Việt Nam Sử Lược của Trần Trọng Kim, cuộc khởi nghĩa xảy ra ở vùng sông Hồng và quê hương Mê Linh của Hai Bà. Nhưng bài khảo luận của anh Ý dựa vào cổ thư Trung Quốc và bài viết của các học giả Việt lại cho rằng cuộc khởi nghĩa xảy ra ở cao hơn trên cả vùng Lĩnh Nam, gần Động Đình Hồ, phía Nam sông Dương Tử!

 

Có thể tóm tắt cái ý đó trong bài biên khảo của bạn Ý như sau:

 

Từ thời Tây Hán, Lĩnh Nam là vùng đất phía Nam núi Ngũ Lĩnh. Vua nhà Hán đặt ra Giao Chỉ bộ là vùng đất từ Lĩnh Nam xuống tới biển Nam Hải, gồm 7 quận (có ghi chú của bạn Ý):

-Nam Hải (khoảng Quảng Đông ngày nay), có 7 thành,

-Hợp Phố (khoảng Quảng Đông ngày nay), có 5 thành,

-Thương Ngô (khoảng Quảng Tây ngày nay), có 11 thành,

-Uất Lâm (khoảng Quảng Tây ngày nay), có 11 thành,

-Giao Chỉ (thường được hiểu là vùng đồng bằng Bắc Việt ngày nay), có 12 thành,

-Cửu Chân (khoảng Quý Châu ngày nay), có 5 thành),

-Nhật Nam (khoảng giữa Vân Nam - Quảng Tây), có 5 thành

Như vậy có tổng cộng 56 thành trong vùng Lĩnh Nam.

 

Vậy mà trong chính sử, truyền thuyết và ngoại truyện đểu ghi khi khởi nghĩa, quân của Hai Bà đã chiếm được 65 thành. Như vậy ngoài 56 thành của Giao Chỉ bộ trong vùng Lĩnh Nam thì quân Hai Bà đã chiếm được 9 thành trong miền Nam của Kinh Châu và Dương Châu (đất Lĩnh Biểu), ở phía Bắc của dãy Ngũ Lĩnh. 

 

Về trận địa mà hai bên chạm trán, bạn Ý viết đại ý rằng: “ Trận chiến giữa quan quân Đông Hán của Mã Viện với quân khởi nghĩa do Hai Bà Trưng lãnh đạo đã chỉ xảy ra trên vùng Lĩnh Biểu (miền Nam của Kinh Châu và Dương Châu) mà thôi. Sau khi thắng quân của Hai Bà, Mã Viện mới tiến quân về phía Nam, đến Cửu Chân để đánh “dư đảng” của Hai Bà…”!

Hiểu như thế thì quân Mã Viện đã ngừng ở Cửu Chân, không vượt qua rặng Ngũ Lĩnh, vậy không hề đặt chân đến vùng Lĩnh Nam, và như thế đã không chiếm vùng Lĩnh Nam! 

 

Sau khi đọc bài biên khảo, nhận ra sự khác nhau giữa sử Việt mà chúng ta vẫn học và nội dung bài biên khảo của bạn Ý, gồm những điểm:

-Trong thời gian đầu cuộc khởi nghĩa, quân của Hai Bà đã chiếm được 56 thành của vùng Lĩnh Nam và 9 thành của vùng phía trên, thuộc Kinh Châu và Dương Châu. phía Nam sông Dương Tử (thuộc nước Trung Quốc ngày nay). Những vùng này rất xa về phía Bắc so với vùng sông Hồng (thuộc nước Việt Nam ngày nay).

-Cuộc chạm trán chính của quân Mã Viện và quân của Hai Bà chỉ xảy ra trên vùng Lĩnh Biểu mà thôi.

-Sau khi thắng quân của Hai Bà, Mã Viện kéo quân tiếp về phía Nam để đánh dẹp “dư đảng” của Hai Bà ở Cửu Chân. Mã Viện đã ngừng quân ở Cửu Chân, không vượt qua rặng Ngũ Lĩnh, không hề đặt chân đến và chiếm vùng Lĩnh Nam!

-Chỉ có chính sử Việt ghi sau khi thua trận Hai Bà chạy về tận vùng sông Hồng, quê hương Mê Linh và tuẩn tiết tại Hát Giang!

  

Nhận thấy sự “tế nhị” của vấn đề, tôi đã viết như một phản hồi với bạn Ý:

(Trong những trao đổi của nhóm bạn đồng môn YKSG 68-75 về Đông y), bạn Ý có nhắc đến các bài biên khảo của bạn về người Việt cổ ở vùng Động Đình Hồ và cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng. Những năm trước tôi đã có đọc qua những bài này và kính trọng sự nghiêm túc tìm hiểu, tham khảo các tài liệu cổ của bạn Ý để nhìn ra được những điều mà nhiều học giả khác cũng đã từng nghiên cứu nhưng không phát hiện ra. Quan trọng là ý kiến về những địa điểm liên quan đến cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, ở vùng phía Nam sông Dương Tử chứ không phải vùng Mê Linh ven sông Hồng! Tôi nhìn nhận bài khảo luận của bạn Ý có tính thuyết phục cao!

Vài chục năm trước chính tôi có đến đền thờ Hai Bà tại huyện Mê Linh bên bờ sông Hồng, được người dân say sưa tự hào kể lại những cuộc tập trận trong vùng, những chiến công oai hùng và sự tuẩn tiết cao quý của Hai Bà trên dòng sông Hát gần đấy, đó là niềm hãnh diện cho những người con dân địa phương, ! Tôi nhận thấy tất cả đã thể hiện tinh thần yêu nước, đối kháng rất mạnh với quân Tàu xâm lăng đất nước ta, một đất nước mà từ bao lâu nay người Việt đã được học và biết đó là đất Giao Chỉ, ở vùng thuộc miền Bắc nước VN bây giờ!

Do đó khi đọc bài viết của bạn Ý tôi đã có ba phân vân:

Một, vì vùng Mê Linh ven sông Hồng và vùng Động Đình Hồ phía Nam sông Dương Tử xa nhau quá! Con người thời xưa dầu đi bộ (đa số quân lính), hay đi ngựa, cưỡi voi (tướng chỉ huy, chỉ số ít) cũng không thể đi lại, liên lạc, chiến đấu trong cái vùng rộng lớn gần cả ngàn cây số đó. Nhất là cuộc khởi nghĩa chỉ kéo dài vài ba năm, thời gian đâu có đủ để di chuyển liên lạc được dài như thế! Như vậy phải chọn một trong hai giả thuyết. Đó là cuộc khởi nghĩa của Hai Bà thật sự xảy ra ở vùng phía Nam sông Dương Tử hay ở vùng Mê Linh bên sông Hồng?!  Nếu ý kiến của bạn Ý là đúng thì VN phải sửa lại sách sử!

Hai, vì người Việt nói chung và người Việt bên sông Hồng đã quen sách sử nói về cuộc khởi nghĩa của Hai Bà tại vùng Mê Linh nước Việt, nên trong lòng người Việt yêu nước đã có niềm tự hào về Hai Bà và lòng căm ghét quân Tàu xâm lược. Nay nếu nhìn nhận lại cuộc khởi nghĩa xảy ra ở vùng phía Nam sông Dương Tử thì có nghĩa phải nhìn nhận cuộc chiến đó có nhiều giống dân tộc Bách Việt tham gia. Như thế cái “danh dự” đó không phải chỉ dành cho người Việt cổ!

Ba là sau khi thua trận ở Lĩnh Biểu, bên kia rặng Ngũ Lĩnh mà Hai Bà chạy về tận vùng Mê Linh để tuẩn tiết trên dòng sông Hát thì Hai Bà đã chạy một quảng đường quá xa, gần cả ngàn cây số, vào cái thời mà phương tiện giao thông rất lạc hậu?! Khó lòng nhìn nhận sự việc như vậy!

Do đó tuy biết rằng bài viết của bạn Ý có tính thuyết phục cao, tôi vẫn theo tính thực dụng, không muốn có sự thay đổi sử sách mà làm gì, ít nhất cũng trong một thời gian nữa! Chuyện vua Quang Trung đòi lại đất Lưỡng Quảng đã thật sự có xảy ra trên hai trăm năm trước mà cho đến bây giờ còn tạm bị bỏ qua! Thật tế hiện nay quan hệ VN-TQ đã “tế nhị” lắm rồi… nên không cần gây căng thẳng hơn nữa, càng nguy hiểm!

Vấn đề thuộc Sử học mà, biết tới đâu thì viết tới đó vậy thôi!

 Tháng 7/ 2025